Κενό "όλον"

Ιστορία: το μέρος του επιστητού που μας αναλύει το παρελθόν των προγόνων και, πιο σύγχρονα, τα κατορθώματα των απελευθερωτών μας. Ομολογουμένως, συνιστά απαράμιλλο μέσο παιδείας που δύναται να τονώσει τον πατριωτισμό και χίλιες δυο άλλες πτυχές της προσωπικότητας του νέου. Ωστόσο, μπαίνοντας σε μια σχολική αίθουσα του σήμερα διαπιστώνουμε πως κάθε άλλο παρά με αυτήν ασχολούνται: "πηγαδάκια" από εδώ κι από κει, στοχασμός, ολοκλήρωση εξωσχολικών υποχρεώσεων. Αυτά βλέπει κανείς. Τι ειρωνεία! Και πόσο ήρεμα εφησυχάζουν λέγοντας: "Δεν ξέρω ιστορία". Είναι να απορεί κανείς: συνειδητοποιούν τι λένε; Ξέρουν τι κίνδυνοι εγκυμονούνται από την απάθεια αυτή;

Γιατί ναι, ασφαλώς, κρύβονται κίνδυνοι. Πνευματικός και ηθικός κόσμος, κοινωνική πραγματικότητα, τίποτα δεν μένει ανεπηρέαστο. Διότι, ποιος άλλωστε θα αμφισβητούσε ότι η άγνοια της ιστορίας, του μορφωτικού αυτού παράγοντα, συνεπάγεται αδυναμία κριτικής σκέψης; Μέσω της ιστορίας μπορεί κανείς να αναζητήσει την αλήθεια, να προσδιορίσει την  αιτία πίσω από την αφορμή.
Κι όταν αυτή λείπει, η ικανότητα σκέψης οδεύει "κατά κρημνών". Ή ποιος δεν θα έλεγε ότι η ιστορική αμάθεια παρεμποδίζει την ένταξη του νέου στην κοινωνία; Εξάλλου, όλοι γνωρίζουμε πως η ιστορία είναι πολυσυζητημένο θέμα κι η γνώση της αντικατοπτρίζει το πνευματικό υπόβαθρο του ομιλητή. Άρα, λοιπόν, η έλλειψη ιστορικών γνώσεων φανερώνει το άκρως αντίθετο: μια προσωπικότητα ατελή που εύκολα μετατρέπεται σε θύμα μαζοποίησης, λαϊκισμού, κομματικοποίησης, μια προσωπικότητα χειραγωγήσιμη και παρωπιδική.

Και ποιος, αλήθεια, δεν θα υπολόγιζε τις χίλιες μύριες επιπτώσεις της ιστορικής αμάθειας στο ήθος του ατόμου; Η ιστορία διδάσκει, πέρα από γεγονότα, ανθρωπιστικές αξίες, ιδανικά και ήθη ανώτερα. Μας διδάσκει το αντιπολεμικό μήνυμα, αφού συνειδητοποιούμε την οδύνη του πολέμου. Μας τονώνει τον πατριωτισμό, αφού μας δίνεται η δυνατότητα να θαυμάσουμε τα κατορθώματα των αρχαίων ημών προγόνων και αγωνιστών της ελευθερίας μας. Όταν όμως εμείς οι επίγονοι την  απορρίπτουμε, προσηλωνόμαστε στον απρόσωπο τρόπο ζωής μας, αδιαφορούμε για τον συνάνθρωπο θεωρώντας την ευτυχία μας σημαντικότερη του συνόλου, παραγνωρίζοντας ότι κι εμείς, ως μέρος του "όλου", επηρεαζόμαστε βαθύτατα από αυτό και την κρίση του. Θεωρούμε αξία - αυταξία την ξενομανία και δεν καυχιόμαστε για το λαμπρό παρελθόν μας. Μετατρεπόμαστε σε απάτριδες αδιαφορούντες. 

Και, φυσικά, σε συλλογικό πλαίσιο, η ηθική και πνευματική αυτή κρίση κλονίζουν και την κοινωνία ως σύνολο. Παράλληλα με την ιστορική απάθεια, ο διεθνισμός και η ξενομανία εδραιώνουν την απώλεια εθνικής συνείδησης, και το προαναφερόμενο "όλον" μετατρέπεται σε έρμαιο των ισχυρότερων κρατών. Η αδυναμία κριτικής σκέψης και η πτώση του πνευματικού επιπέδου μαρτυρούν τον κίνδυνο επικράτησης των φαινομένων της μαζοποίησης και του λαϊκισμού που με τη σειρά τους οδηγούν στην περαιτέρω υπονόμευση της δημοκρατίας από επιτήδειους. Τέλος, δίχως το ηθικό έρμα που μας θέτει η ιστορία, οι αξίες και τα ήθη εκπίπτουν, ενώ η αδικία οξύνεται.

Κι είναι εύλογο, μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, να αναρωτηθούμε και το εξής: είμαστε αντιμέτωποι με μια κατάσταση μη αναστρέψιμη; Η απάντηση σε αυτό είναι ότι σίγουρα με το παρόν σύστημα του καπιταλισμού (όπως και κάθε -ισμού) υπάρχουν κωλύματα και δυσκολίες. Ωστόσο, με χαλύβδωση της παιδείας, ακόμη και ο άκρατος ωφελιμισμός μπορεί να καταπολεμηθεί και το ιστορικό ενδιαφέρον να αναζωπυρωθεί.

Γιώργος Νικόλας Βλάχος