Ας υποθέσουμε ότι η χθεσινή μας μέρα δεν πήγε και τόσο καλά: μεγάλος φόρτος υποχρεώσεων, σωματική, ψυχική εξάντληση, κι όλα αυτά σε συνδυασμό με την αϋπνία. Την επομένη το πρωί, ημέρα Σάββατο, πηγαίνουμε για ψώνια με τα "μούτρα ως το πάτωμα", περιμένουμε στην ουρά με αδημονία ώσπου να φτάσει η δική μας σειρά· μετά τη χθεσινή ταλαιπωρία τα όρια της υπομονής αρχίζουν και εξαντλούνται. Φτάνοντας στο ταμείο η ευγενική υπάλληλος μας εξυπηρετεί μετά χαράς, καλημερίζοντας μας και ευχόμενη να έχουμε μια καλή μέρα. Μέσα μας γνωρίζουμε πολύ καλά την ειρωνεία ανάμεσα στα λόγια της και την πραγματικότητα. Ωστόσο, όσο και να μην το πιστεύουμε η ευγενής της συμπεριφορά, αφενός μας αναζωπυρώνει την ελπίδα ότι ίσως και να είναι σήμερα καλύτερα από ότι χθες και αφετέρου διευκόλυνε την εξυπηρέτησή μας.
Η ευγένεια, λοιπόν, έχει ευεργετικές ιδιότητες στην καθημερινότητα μας, όποια και να είναι αυτή. Αρχικά διότι ευνοεί την συναναστροφή μας με άλλους: η χρήση της συνιστά ένδειξη καλών προθέσεων κι έτσι προωθείται ο διάλογος μέσω του οποίου μπορούμε και ανταλλάσσουμε απόψεις. Στο πλαίσιο ενός κοινωνικού συνόλου, εξάλλου, στη δουλειά, στο σχολείο, στην οικογένεια, κατορθώνουμε να συνεννοηθούμε και να βρούμε λύσεις στα προβλήματα που μας απασχολούν κάθε φορά. Έτσι από μία, μάλλον απλή εφαρμογή καλών τρόπων, μπορούμε και συνεργαζόμαστε με τους άλλους κι επιτελούνται οι λειτουργίες των ομάδων των οποίων είμαστε μέλη.
Στην περίπτωσή μας, στο σουπερμάρκετ, είναι πρόδηλη η αναγκαιότητα της ευγένειας. Όταν ανάμεσα σε υπαλλήλους και πελάτες υπάρχει αμοιβαία χρήση καλών τρόπων, η εξυπηρέτηση είναι προφανώς γρηγορότερη και ποιοτικότερη. Όταν αντιμετωπίζει ο ένας τον άλλο στα σοβαρά, είναι προφανές ότι μπορούμε επιτυχώς να συνεργαζόμαστε με άνεση για τη διεκπεραίωση των δοσοληψιών μας που τόσο θεωρούμε αυτονόητη. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται, φυσικά, και οι σχέσεις εξάρτησης που αναπτύσσουμε με τον κοινωνικό μας περίγυρο. Προσφέροντας μια χείρα βοηθείας στον γείτονα, έστω και σε απλές περιπτώσεις όπως η έλλειψη ζάχαρης, συμπεριφερόμενοι κατά τον βέλτιστο τρόπο, επιτυγχάνουμε τη δημιουργία του αισθήματος ασφάλειας, τη βεβαίωση ότι όντως η στήριξη και η αλληλοβοήθεια είναι υπαρκτές κι εφικτές.
Ας επιχειρήσουμε, τώρα, να διαπιστώσουμε την αξία των καλών τρόπων μέσω της ανάδειξης των αρνητικών επιπτώσεων της έλλειψής τους στην καθημερινότητά μας. Λαμβάνοντας υπόψη τη συχνή έλλειψη του εισαγωγικού χαιρετισμού "Καλημέρα", "Γεια σας", "Καλησπέρα", και την εν γένει απότομη έναρξη μιας συνομιλίας μπορούμε ολοφάνερα να εντοπίσουμε τη διαφορά στις προθέσεις
μας σε σχέση με το πώς το αντιλαμβάνονται οι άλλοι. Ενώ γενικά γίνεται αντιληπτή η ανάγκη μας να περατώσουμε διάφορες διαδικασίες, η μηχανιστική αντιμετώπιση του άλλου δυσχεραίνει την ανάπτυξη ουσιωδών σχέσεων. Αυτό με τη σειρά του δεν θα μπορούσε παρά να συνεπάγεται, ενίοτε, ανεπαρκή καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων που μπορεί να μας αποξενώσει, τόσο σε σχέση με τους άλλους όσο και με τον ίδιο μας τον εαυτό.
Υπάρχουν περιπτώσεις, φυσικά, που η χρήση των τύπων ευγενείας είναι ξερή κι ανούσια. Όταν εκλείπει η γνησιότητά της κατά την επικοινωνία, τότε είναι που κινδυνεύει να καταντήσει συνώνυμη της κολακείας και της δουλοπρέπειας. Όταν κυριαρχεί ο υποκριτικός σεβασμός κι η ανισότητα ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη,όταν οι σχέσεις είναι εξάρτησης και υποτέλειας, τότε υπάρχει ο κίνδυνος να οδηγηθούμε προς αυτήν την κατεύθυνση. Γι' αυτόν τον λόγο, είναι αναγκαία η ύπαρξη αλληλοσεβασμού στις ανθρώπινες σχέσεις, η καταπολέμηση, πάσης φύσεως, κλίματος ανωτερότητας - κατωτερότητας κι εκμετάλλευσης, καθώς κι η αναγνώριση της αξίας του συνομιλητή μας.
Προς παρόμοια κατεύθυνση οδηγεί, άλλωστε, κι η αλαζονική αντιμετώπιση του συνανθρώπου μας. Η χρήση της ευγένειας που υποκρύπτει την επίδειξη της έπαρσης κάποιου όπως "Αχ τι κρίμα που πέτυχα εγώ κι όχι εσύ, συγγνώμη...", συνεπάγεται από τη μία χάσιμο του νοήματος των ίδιων των εκφράσεων ευγενείας κι από την άλλη την κυριαρχία του ατομισμού και του κυνισμού, που εγκυμονούν τον κίνδυνο της τυποποίησης των ανθρωπίνων σχέσεων. Επομένως, πρέπει να επικρίνεται κάθε είδους αγενής, προς τον συνομιλητή, συμπεριφορά και να αποφεύγεται η ειρωνική χρήση των τύπων ευγενείας που δεν εξυπηρετεί σε τίποτε στην επιτέλεση των καθημερινών μας λειτουργιών.
Ο επιτηδευμένος λόγος ξεκάθαρα δεν είναι λόγος ουσίας. Με το να χρησιμοποιήσει οποιοσδήποτε από μας υποκριτικά την ευγένεια ως μέσο επίδειξης τεκμηριώνεται αυτομάτως η έλλειψη αξιοπρέπειας και ευαισθησίας προς τον συνάνθρωπο. Αντίθετα, η καλοπροαίρετη χρήση της ευγένειας μπορεί να ωφελήσει την κοινωνία μας ως σύνολο συνεργατικών και ισάξιων ανθρώπων και να κάνει τον καθένα μας λίγο πιο αισιόδοξο για την ημέρα που έρχεται...
Γιώργος Νικόλας Βλάχος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου