Βιβλίο: Το Facebook της ψυχής

Τα κοινωνικά δίκτυα, όπως και το διαδίκτυο γενικότερα, δημιουργήθηκαν συνοδευόμενα από μια λαμπρή υπόσχεση: «Ύψιστος σκοπός η δημιουργία ενός καλύτερου κι ευτυχέστερου κόσμου». Πλέον, η πλειονότητα των νέων είναι συνδεδεμένη σε αυτά. Η πικρή αλήθεια είναι ότι είναι πιθανότερο να βρούμε κάποιον από αυτούς εκεί μέσα παρά σε μια βιβλιοθήκη ή σε κάποιο βιβλιοπωλείο… Έρευνες, άλλωστε, έρχονται να επιβεβαιώσουν ότι το νεανικό αναγνωστικό κοινό έχει μειωθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Πλέον, λοιπόν, τίθεται το εξής ερώτημα: Τι είναι αυτό που προκάλεσε τόσο «σπουδαία» μεταβολή στον αριθμό των νέων αναγνωστών;

Αρχικά, ας ρίξουμε μια ματιά στο παρόν εκπαιδευτικό σύστημα. Ας μην αναφερθούμε σε όλες τις αδυναμίες του σχολικού θεσμού στη χώρα μας. Ούτε να επιστρατεύσουμε ευχές και κατάρες σχετικά με το ζήτημα αυτό. Ας εστιάσουμε σε ένα και μόνο στοιχείο: στην αδυναμία μετάδοσης της γνώσης. Διότι η έλλειψη μεταδοτικότητας των καθηγητών είναι που επιδεινώνει πολλές φορές την κατάσταση. Γιατί ο μαθητής, όχι μόνο υποχρεούται να διαβάσει, άλλα και να καταλάβει το τι διαβάζει. Αναγνωρίζοντας το τελευταίο ως κάτι αδύνατο, οι νέοι αναγκάζονται να αποστηθίσουν στείρα τη
γνώση ώστε να εξασφαλίσουν και κάποιο βαθμό. Η μέθοδος όμως αυτή, της παπαγαλίας, εκτός του ότι ευνουχίζει το πνευματικό επίπεδο των νέων, αποδεικνύεται ιδιαιτέρως εξουθενωτική κι έτσι, τελικά, σε αυτούς γεννάται η απέχθεια για το διάβασμα γενικότερα.

Επιπρόσθετα, το “bullying” ομοίως συνδέεται με την αποστροφή για το βιβλίο. Κοινή, ήδη, η διαπίστωση ότι το διάβασμα θεωρείται ανιαρό και παρωχημένο από μέρους των νέων. Ιδιαίτερα, ωστόσο, μέχρι τα μέσα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, διαδεδομένα είναι τα στερεότυπα που έχουν να κάνουν με τους μαθητές που διαβάζουν, τα κατά κόσμον «φυτά». Αυτοί, συνήθως, τίθενται στο περιθώριο εξαιτίας των επικρατούντων στερεοτύπων και πέφτουν θύματα σχολικού εκφοβισμού. Το «φάρμακο», καθώς φαίνεται, για  να γίνει κάποιος μέλος μιας παρέας είναι το να απορρίψει τα βιβλία κι ο ίδιος.

Επίσης, ίσως πρόκειται και για θέμα μεταβολής των ενδιαφερόντων ευρύτερα. Η, ως γνωστόν, ραγδαία πρόοδος της τεχνολογίας έχει επιφέρει ανάλογες αλλαγές στην οικονομική, κοινωνική, κι όχι μόνο, πραγματικότητα. Τα νέα κοινωνικά δεδομένα, στο πλαίσιο αυτό, δεν μπορούν παρά να αφορούν και τη διαφοροποίηση των προτιμήσεων των νέων ως προς την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Πια, οι τάσεις έχουν αλλάξει και η παρακολούθηση σίριαλ, ταινιών, αθλητικών θεαμάτων, οι έξοδοι κι η ενασχόληση με τα βιντεοπαιχνίδια και τα κοινωνικά δίκτυα είναι πιο δημοφιλείς στους νέους από ό,τι το διάβασμα βιβλίων.

«Έλα, μωρέ, γιατί να διαβάσεις; Χάσιμο χρόνου» θα έλεγε κάποιος νέος. Αναλογίστηκε, όμως, άραγε, πόσο επιζήμιες είναι για τον ίδιο οι συνέπειες της αποστροφής του για το βιβλίο;

Αυτός που δεν διαβάζει βιβλία καταλήγει να είναι ένα μονοδιάστατο και άβουλο όν. Επειδή όταν δεν διαβάζει, δεν πρόκειται να αποκτήσει ευρύτερη γνώση για τον κόσμο. Δεν θα μπορέσει να αποκτήσει άποψη για αυτόν, να οξύνει την κριτική του σκέψη, αν δεν συλλογιστεί πρώτα τις αντιλήψεις ενός συγγραφέα, ενός ξένου ανθρώπου, που αποτυπώνονται μέσω του βιβλίου. Άρα, το άτομο, αδυνατώντας να κρίνει και μην έχοντας εξοικειωθεί με ποικιλία θεμάτων, το πιθανότερο είναι να πέσει θύμα μαζοποίησης και να μην αναπτύξει ποτέ του σχέσεις ουσίας.

Επιπλέον, η απέχθεια για το βιβλίο μπορεί να οδηγήσει και στην απόκτηση αναγνωστικών δυσκολιών. Όταν ο νέος δεν διαβάζει βιβλία δεν εξοικειώνεται με τον γραπτό λόγο. Έτσι, ο μαθητής δεν έχει ιδιαίτερα καλές επιδόσεις στο σχολείο και δυσχεραίνεται, λοιπόν, η πραγμάτωση οποιασδήποτε φοιτητικής κι επαγγελματικής προοπτικής του. Πέραν αυτού, ο νέος μπορεί, στο μέλλον, να πέσει ευκολότερα θύμα φενάκης από επιτήδειους.

Τέλος, αν δεν διαβάσουμε, δεν θα εξελιχθούμε σε καλύτερους ανθρώπους. Διότι μέσω του βιβλίου, μόνο, θα μας δοθεί η δυνατότητα να ταυτιστούμε με χαρακτήρες σε τέτοιο βαθμό που να μιμούμαστε τη στάση ζωής τους, καθώς με την ανάγνωση βιβλίων θα αναγνωρίσουμε κώδικες αξιών από τους οποίους θα υιοθετήσουμε αυτόν που μας ταιριάζει και που θα αποτελεί γνώμονα στη ζωή μας. Διαφορετικά, διαμορφωνόμαστε σε πολίτες αναίσθητους και πιθανόν ανεύθυνους.

Ας απενεργοποιήσουμε, λοιπόν, για λίγο τις οθόνες μας κι ας γίνει το βιβλίο ο νέος μας φίλος, που θα μας κατευθύνει και θα μας εξασφαλίσει μια καλύτερη ποιότητα ζωής.

Γιώργος Ν. Βλάχος Β'1